Emir Kusturica: „Smrt je neprovjerena glasina“ (Novosti, 2010)
HERBARIJUM USPOMENA
„Moji ljudi su božji cvjetovi…
Ja ih biram
Ter ih prešam
Samo da su
Blizu meni
herbarijum sasušeni“
(Arsen Dedić: „Herbar“)
O Emiru Kusturici do sada je objavljeno na srpskom jeziku nekoliko knjiga, što originalno pisanih, što prevedenih (dovoljno je da se ovom prilikom prisetimo „Kulta margine“ Gorana Gocića, zatim knjige Ranka Munitića o Kusturici koju su zajednički objavili Centar film i Prizma ili „Male knjige o Emiru Kusturici“ Žan-Marka Buinoa u idanju Kalekoma), da ne pominjemo mnoštvo kritika i eseja inspirisanih njegovom dosadašnjom filmografijom. Pa ipak, bezobzira na sve što je do sada napisano o dvostrukom kanskom pobedniku („Otac na službenom putu“ i „Underground“) i jednom od naših najznačajnijih sineasta u istoriji (svejedno da li govorimo samo o Srbiji ili o ex yu prostoru), činjenica je da u autobiografskoj, ispovednoj prozi „Smrt je neprovjerena glasina“ – koja se može čitati i kao hronika jednog vremena (pre nego kao roman, kako na „sva usta“, brzopleto i potpuno nepotrebno kvalifikuju Kusturičinu memoarsku prozu neki od naših najznačajnijih književnika i kritičara) – Kusturica po prvi put otkriva neke detalje iz života koji sadrže i neke nove ključeve za razumevanje njegove rediteljske poetike („…nenin šal je, nošen vjetrom, kao zastava njene duše zalebdio između novogradnji…“ – poglavlje Miš trči počasni krug ili „…čovjeka treba slikati u prostoru, da se lice ne smije izdvajati iz okoline“ – poglavlje Hvala ti Federiko). Dakle, osim što je knjiga nastala iz autentične unutrašnje potrebe („Želim da napišem knjigu i uredno pometem moždane odaje po kojima tumaraju sjećanja, te da, uz pomoć svih anđela pisaca, od kojih sam učio da mislim i govorim, izdvojim sa te gomile ono što bi drukčije završilo skriveno, kao sunce iza oblaka“), ona istovremeno pruža dragoceni materijal za estetsku analizu (najintrigantniju u slučajevima „Doli Bel“ i „Oca…“, gde je međusobni uticaj scenariste Abdulaha Sidrana i reditelja Emira Kusturice najkompleksniji) autorskih uticaja i doprinosa u nekim aspektima kinematografskog dela (građenje likova, pogotovo lik oca oca i u prvom i u drugom Kusturičinom celovečernjem „igrenjaku“) koji nisu tako očigledni iz perspektive bioskopskog gledaoca, makar on bio i najpažljiviji filmski kritičar; ne treba potencirati ni to od kolikog su značaja za istoričare filma zapisnici sa Umetničkog veća sarajevskog Sutjeska filma povodom „Oca…“ ili zapisi za nezaborav o velikom reditelju Hajrudinu Šibi Krvavcu, bliskom prijatelju Kusturičinog oca, Murata i čoveku koji je svojim savetima i postupcima, možda i presudno uticao da se mladi Emir otisne u filmske vode ili priče iz Praga sa čuvene FAMU na kojoj su se prethodno školovali kasnije čuveni reditelji iz Srbije i Hrvatske: Karanović, Marković, Paskaljević, Grlić, Zafranović…
Kusturičina knjiga može se čitati i kao knjiga o odrastanju i vaspitanju, kao i o fascinantnom odnosu roditelja i dece (otac Murat od sina zauvek otklanja strah i beznađe koje sa sobom nosi pomisao na smrt efektnom rečenicom „Smrt je neprovjerena glasina, sine moj“ ili poetični finale knjige u ključu magičnog realizma u kojem je u središtu pažnje majka Senka koja „razgovara“ sa preminulim suprugom: „Nisam još spremna za dolazak kod tebe, ali kad ti jednom dođem, boga mi, nećeš me se nikada više riješiti“). Kao pouzdana društvena hronika u kojoj se prepoznaju iskrenost i analitičnost, Kusturičina knjiga svedoči o odnosima u Sarajevu i Bosni i Hercegovini u vreme socijalizma (u kojoj se prisećamo davno zaboravljenih imena funkcionera iz socijalističke nomenklature, Ibeovskih priča itsl), isto kao i o pošasti nadolazećeg nacionalizma devedesetih i verskog fanatizma koji će, nakon prvih višestranačkih izbora, zauvek raspolutiti BiH (epizoda o Aliji i Bakiru Izetbegoviću). Na taj način, ova knjiga zadobija društveni i istorijski kontekst u koji se odlično uklapa priča o dragim ljudima i ljupkim marginalcima sa Gorice i drugih krajeva nekadašnjeg Sarajeva koji postoje samo u herbarijumu uspomena (Alija Papučar, Paša, Njego, Tetka Biba…).
Na nekim mestima, „Smrt je neprovjerena glasina“ ukazuje i na prozni talenat Emira Kusturice koji bi se mogao, sa više strpljenja, još više izbrušiti, ali to na kraju krajeva nije misija ove knjige i njenog autora („Strčao sam do groba i odlučio da dubim na glavi. Svidjelo mi se da gledam kako Marindvorska crkva i vozovi u stanici lebde gore na zemlji, a da je nebo dole i da je bez dna…“).
Od sada Kusturičina knjiga stoji kao nezaobilazni izvornik za svakog ozbiljnijeg istraživača njegove filmografije, jer nam pruža dovoljno materijala za odgovor na ključno pitanje kako se temperametni i pomalo neobuzdani, ali nesumnjivo vrlo talentovani mladić sa sarajevske periferije, vinuo do najvećih svetskih filmskih visina!
About the Author
