Review
OSEKA Vladimira Pavlovića (1930-1984), koja je po nekim kriterijumima i mišljenjima film koji sa puno aduta ulazi u agendu Crnog talasa, donosi atmosferu iz godina okupacije u Drugom svetskom ratu.
Neki od prvih kadrova koje gledamo smešteni su u okolinu rediteljevog rodnog Valjeva septembra 1941. Tu četnici i partizani još nešto zajednički funkcionišu u rešenosti da se bore protiv okupatora, ali kako kod Srba to obično biva i izvan ideoloških razlika, oseća se zla krv najpre na nekoj klasnoj osnovi (na primer, sluga Milojica kaže ako je gazda, koga igra Janez Vrhovec, u četnicima, on će na drugu stranu, u partizane). Uskoro sporazum o nenapadanju počinje masovno da se krši i svedočimo likovanju Nemaca, koji bez ispaljenog metka, gledaju kako se srpski narod međusobno istrebljuje. Iako su okolnosti koje donosi ratne, a napetost i neizvesnost u narodu prilični, OSEKA ima jedno od najlepših otvaranja u istoriji srpske kinematografije. Uz folklorne motive i običaje, razigrane svatove i orkestar koji svira srpska kola (kompozitor je bio Voki Kostić, svira orkestar “Stari tračeri”, a učestvuju članovi Kulturno-umetničkog društva “Abrašević” iz Valjeva), gledamo svadbu na kojoj se ženi Milić, u tumačenju Dragomira Bojanića Gidre.
Film OSEKA donosi uverljiv prikaz ideoloških i klasnih podela na selu, a govori i o bolnoj podeljenosti i prokletstvu među Srbima, “genomskoj” karakteristici koja ne nestaje iako prolaze vekovi. Ovde imamo da brat četnik udara na brata partizana (oba brata igra Rastislav Jović), a kroz dramski zamajac razvija se sukob između Milića i njegovog kuma u tumačenju Velimira Bate Živojinovića. Najmanje zanimljiva u tom filmu je identitetska zbrka i mešanje emocija kroz lik partizanke Vere, koju igra Renata Frajskorn.
Gidrin lik je sve bliži fokusu Vladimira Pavlovića kada partizani prateći događaje u svom ratničkom okruženju, traže šansu da se bez većih gubitaka prebace preko Drine, u Bosnu. Kao seljak sa reputacijom dobrog poznavaoca terena, Milić vodi partizane prema reci. Međutim, upadaju u četnički zasedu. Tamo je četovođa niko drugi do Milićev kum. Milić je takav karakter da pokušava da sa što manje štete za sebe i ljude oko sebe prođe kroz rat, što je u militarističkoj klanici sa mnogo vojski nemoguće. Vladimir Pavlović ga peče na tihoj vatri, pa, ne neki način, i samu publiku, vremenskim skokovima i narativnim obrtima nedovršenih segmenata, da bi tek u finalu, negde u zbivanjima iz 1944. godine, kada se naslućuje da će partizani izaći kao pobednici, saznali da je Milić uvek držao reč, počesto u nuždi, ali njegova je imala težinu i snagu obaveze Ljudska dimenzija Gidrinog lika krije se ipak u njegovoj osetljivosti. Iako dojavi partizanima gde se nalazi jedna četnička zaseda, kada ovi izmasakriraju dvadesetak četnika, Milić očajava i iskreno mu je žao. U jednom trenutku, Milić svom kumu, koga partizani razmene za nekog svoga, dobaci: “Čuvaj glavu, kume!”.
Milića, kad se sve sabere, i nema previše u filmu, ali Vladimir Pavlović ipak stiže da zaokruži taj lik i pruži mu reljefnost i dubinu patnje i osećajnosti, utka mu spretnost u ratnim okolnostima, snalaženje u geografiji i proceni ljudi i situacija, uz rezerve hrabrosti koje iznenada isklijaju iz njega. Motiv je pre svega ljudskost, ali i želja da spasi partizanku Veru, prema kojoj gaji i određene emocije. U međuvremenu, vetrovi rata odnose mu rođenog brata, koji strada od kumovske ruke.
Iako OSEKA nije naišla na naklonost kritike, film ima svojih jakih momenata, a najbolji su na početku i na kraju. Finale priče, gde se do iznemoglosti kumovi tuku kraj reke i u samoj vodi, sa jasnim asocijacijama na neke tuče iz vesterna, ima potencijal antologijskog prizora u jugoslovenskom partizanskom filmu.
Film OSEKA atmosferom podseća na neke provokativne i subverzivne ratne priče Đorđa Kadijevića, ali u estetskom dometu znatno za njima zaostaje. Ovaj naslov pamtiće se i zbog prve pojave na filmu značajne srpske glumice Radmile Živković. Zapažene uloge imaju i Dušan Janićijević, Dušan Bulajić, Ivan Paluh. Direktor fotografije je bio Milorad Marković.
OSEKU je proizvela kuća Avala film, a bioskopsku distribuciju obavljao je Inex film. Vladimir Pavlović kasnije režira hard boiled ratnu priču OKOVANI ŠOFERi (1975), u koprodukciji sa SSSR.
About the Author
More articles by Goran Jovanović »
